چالش های آموزش پرستاری در ایران

حذف مصاحبه هنگام پذیرش دانشجویان پرستاری باعث شده عده ای فقط برای اینکه از قافله کنکور عقب نمانند بدون علاقه وارد این رشته شوند، لزوم تغییرات در برنامه درسی پرستاری ملموس است و دانشگاه آزاد نیز باید دیدگاه اقتصادی مبتنی بر جذب تعداد بالای دانشجو را تغییر دهد.

گلوباليزاسيون و دهكده اي شدن جهان، توسعه و گسترش چشمگير فن آوري اطلاعات و ارتباطات، تغييرات شگرفي را در عرصه آموزش عالي در پي داشته و خواهد داشت.

به موازات اين تغييرات، دانشگاه ها به عنوان متوليان آموزش عالي، نيازمند ارتقاء آموزش پاسخگو، انجام پژوهش هاي كاربردي و مبتني بر حل مشکلات جامعه، تلفيق و بكارگيري فن آوري اطلاعات و ارتباطات در عرصه تعليم و تربيت هستند.

آموزش پرستاري يكي از زير شاخه هاي آموزش عالي است كه مصون و مستثني از تغييرات منطقه اي و جهاني نیست و تغييرات كمي و كيفي زيادي را تجربه کرده است. در اين يادداشت سعي بر آن است كه به اختصار آموزش پرستاري، نقاط قوت و چالش هاي فراروي آن بيان شود:

1- پس از پيروزي انقلاب اسلامي در راستاي گسترش دانشگاه ها، برقراري عدالت اجتماعي در دسترسي به آموزش عالي و نيز تأمين نيروهاي متخصص مورد نياز جامعه، دانشكده هاي پرستاري به عنوان متوليان آموزش پرستاري علاوه بر بهبود كمي، پيشرفت هاي كيفي چشمگيري را داشته اند. در حال حاضر در كشور آموزش هاي پرستاري در سه مقطع كارشناسي، كارشناسي ارشد و دكتري تخصصي پرستاري صورت مي گيرد كه ايران از محدود كشورهاي منطقه و آسيا است كه آموزش پرستاري مقطع دكتري دارد.

2- با وقوع جنگ تحميلي و در راستاي طرح انطباق، نياز جامعه به فعاليت مردان در حرفه پرستاري بيش از پيش احساس شد، به طوري كه سياستگذاران و برنامه ريزان آموزش پرستاري را بر آن داشت تا با تخصيص ظرفيت 50 درصدی پذيرش دانشجو به داوطلبان مرد، پاسخگوي نياز جامعه به فعاليت پرستاران مرد در تمام فيلدها از جمله موارد حاد مانند بحران ها ، وقايع و حوادث غير مترقبه باشند.

3- تامین و سهولت دسترسي دانشجويان به كتب و منابع لاتين توسط دانشکده های پرستاری، تأليف، ترجمه و گردآوري منابع مورد نياز توسط اعضاء هيئت علمي پرستاری به زبان فارسي از رشد قابل چشمگيري در آموزش پرستاري برخوردار است.

4- پيشرفتهای پژوهشی در رشته پرستاري نيز ستودني است. افزايش چاپ مقالات پژوهشي در مجلات معتبر ملي و بين المللي در سالیان اخیر توسط پژوهشگران پرستاري ، انتشار  مجلات معتبر علمي – پژوهشي پرستاری در داخل كشور، تلاش پژوهشگران و متخصصان پرستاري در انتشار مجلات بين المللي را نبايد نادیده گرفت.

به موازات پيشرفت هاي فوق الذكر، آموزش پرستاري نيز با محدوديت هايي به شرح زير روبه رو است:

1- گزینش دانشجو: نظام پذيرش متمركز دانشجو، حذف مرحله مصاحبه، اختيار كافي را از دانشكده هاي پرستاري سلب کرده است.

تجارب موجود نشان مي دهد كه در رشته پرستاري، نمره كنكور حتي رتبه بالا به تنهايي ملاك مناسبي برای ادامه تحصيل در اين رشته نیست. انجام مصاحبه باعث مي شود تا حتي الامكان از ورود داوطلبان بي علاقه يا داوطلباني كه فقط تلاش دارند تا از قافله قبول شدگان كنكور سراسري عقب نمانند، جلوگيري شود.

علاوه بر اين، برگزاري مصاحبه، فرصتي را فراهم مي سازد تا با بررسي ويژگي هاي شخصيتي، اخلاقي، علائق، نگرش ها، باورها، ارزش ها و نيز بازبيني سابقه تحصيلي، زمينه جذب افراد مستعد و علاقه مند به رشته را فراهم سازد.

پذيرش دانشجو در رشته پرستاري که بنا به ماهيت حرفه ای خود با مقوله سلامت و جان افراد سر و کار دارد با بسياري از رشته هايي كه در دانشگاه هاي آزاد با ظرفيت 150- 100 نفري، پذیرش می شوند، تفاوت فاحشی دارد.

بايد نگاه پذيرش دانشجوي پرستاري مبتنی بر ديدگاه اقتصادي در دانشگاه آزاد تغيير يافته و بر توانايي و كارايي دانش آموختگان پرستاری و نقش آنان در توسعه سلامت جامعه و كشور استوار شود.

2- بازبینی كوريكولوم آموزشي و برنامه ریزی درسي

آموزش پرستاري به منظور دستيابي به آموزش پاسخگو به موازات تغييرات سريع در عرصه هاي اقتصادي، سياسي، اجتماعي، نيازمند تغييرات اساسي در برنامه هاي آموزشي و درسي خود است.

در حقیقت، حرفه پرستاري بنا به توانایی ایفای نقش هاي متنوع و گوناگون خود در جامعه مستلزم طراحی نظام آموزشي كارآمد و اثر بخش، تدوين استانداردهاي حرفه اي، تعيين كدهاي اخلاق حرفه پرستاري، تعیین دقیق حیطه های وظایف پرستاری، تصویب قوانين و مقرارات حرفه اي است.

اگر چه دروس تخصصی و پایه پرستاري با اکثر دروس دانشکده های پرستاری در جهان تشابه زيادي دارد، ضرورت بازبيني کوریکولوم آموزشی، تغییر برنامه درسی بعضی از دروس، تعداد واحد درسی،  ارزیابی ميزان كاربرد آن در جامعه، حذف با اضافه کردن  تعدادی دروس بر اساس هنجارها، ارزش ها و فرهنگ جامعه احساس مي شود.

به عنوان مثال درس پژوهش در پرستاري و پرستاری مبتنی بر شواهد در مقطع كارشناسي جايگاه اصلی خود را نیافته یا با تغییر دیدگاه مراقبت پرستاری بیمار محور به خانواده محور یاشیفت خدمات پرستاری بیمارستان محور به جامعه محوری، اهداف دروس پرستاری بهداشت جامعه به معنای واقعی نه تنها در زمان تحصیل، بلکه پس از فارغ التحصیلی، کاربردی و عملیاتی نشده است.

علاوه بر این، به موازات پیشرفت و تخصصی شدن دانش پزشکی، در حال حاضر كه نياز جامعه به نيروي پرستاري از نظركمي تا حدودی كاهش يافته است، دانشکده های پرستاری تیپ يك كشور توانايي ترتيب كارشناسان متخصص پرستاري مانند پرستار اورژانس، پرستار تروما، پرستار مراقبت هاي حاد، پرستارمتخصص سرطان، پرستاري بيماريهاي مزمن و ... را در مقطع كارشناسي دارند که موارد فوق الذکر ضرورت بازبینی در برنامه ریزی درسی و اموزشی پرستاری را می طلبد.

3- برقراری نظام ارزیابی و ارزشیابی: به اعتقاد نگارنده، حذف امتحان جامع پرستاري به صلاح دانش آموختگان پرستاري ما نبوده است. آنچه كه امروزه به عنوان سيستم پایش توانايي هاي علمي و عملي دانش آموختگان بر آن تأكيد مي شود، بكارگيري آزمون هاي مرحله اي خصوصاً آزمون مهارت هاي باليني به منظور كسب اطمينان از مهارت ها، شایستگی های مورد نیاز در دانش آموختگان جهت ارائه خدمات پس از فارغ التحصيلی آنان است.

همچنین آموزش پرستاری صرفا به دوران دانشگاهی محدود نمی شود، نظام نظارتی و ارزشیابی مستمر مانند ارزیابی و اعتبار بخشی دانشکده، صلاحیت علمی و عملی کادر آموزشی، شرایط صدور مجوز فعالیت در حرفه پرستاری، معیارهای ورود و ادامه فعالیت پرستاری، آموزش های بدو و حین خدمت و... باید به طور واضح و صریح تدوین شود.

دکتر اردشیر افراسیابی فر

دکترای پرستاری و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی یاسوج

رئیس دانشکده پرستاری و مامایی حضرت زینب(س)

سازمان نظام پرستاری